बिद्यार्थी र शिक्षकको नाता बाउ आमा र सन्तानको जस्तै हुनुपर्छ,हुन्छ । सानो कक्षामा पढ्ने बालबालिकाले कतिकति बेला झुक्केर ममि/आमा भन्ने सम्बोधन गरि आफ्नो साथीको सिकायत गर्छन। अनि पछि लजाउँछन्। कहिलेकाँही ठुला कक्षाका बिद्यार्थीसंग नजिकिएर अन्य सन्दर्भमा (अध्यापन बिषयबस्तु बाहेक) कुराकानी, रमाइलो गरिरहेको बेला उनीहरु पनि झुक्किन्न् । यो नाता यति निकट छ कि बाउ आमा भन्दा पनि कार्यगत र गतिशिल समय शिक्षकसंगै बिताउँछन् उनीहरुले।
शिक्षकसंग फरक फरक बिद्यार्थीहरुको मनोबैज्ञानिक स्थितिको ज्ञान हुन्छ। हरेक बिद्यार्थी मनोविज्ञान बुझेर शिक्षण गर्ने शिक्षक सफल हुन्छ।यसोगर्दा निर्धारित शैक्षिक उपलब्धि हासिल गर्न सहज पनि हुन्छ। सामुदायिक बिद्यालयमा आर्थीक रुपले विपन्न तथा अति विपन्न विद्यार्थीहरु अध्ययन गर्न आउछन्। आफुले नपढेका कारण वर्तमानमा पाएको दुख सम्झि, भविष्यमा आफ्ना सन्तानले आफुले जस्तो दुख , कष्ट भोग्न नपरोस् भनि आफ्ना सन्तानलाइ बिद्यालय पठाएका हुन्छन्। बिद्यालय त पठाउछन् तर बिद्यार्थी बनाउदा चाहिने पर्याप्त सामाग्री अथवा तिनका न्युनतम आवस्यकता पुर्याउन पनि हम्मे हम्मे हुन्छ । कहिलेकाँही बिद्यालयमा कक्षागत अभिभावक भेला राख्दा अभिभावकको रोदन मिसिएको अभिव्यक्ति र आँखामा टिल्पिलाएको आँसुले शिक्षकको गला पनि अवरुध्द बनाउछ। थुप्रै अभाव र गरिबीले थलिएको परिवारको पिडा असहा हुन्छ।
म कक्षा ७ को कक्षा शिक्षक थिएँ। कक्षा शिक्षक भएको र पहिलो पिरियड भएको हुनाले मैले हरेक बिद्यार्थीको विवरण राख्नुपर्ने हुन्छ। उपस्थिति र अनुपस्थिति को अभिलेख राख्नु पर्ने हुन्छ। अनुपस्थित बिद्यार्थीको कारण खोज्नुपर्ने हुन्छ। एक दिन बिद्यालय प्रशासनको निर्देशनमा दलित छात्र छात्रा, र गैर दलित छात्रालाइ छात्रवृत्ति भोलि मिति ……मा वितरण गर्ने सन्दर्भमा सुचना दिनुपर्ने भयो। त्यसै अनुसार मेरा कक्षाका बिद्यार्थीहरुलाइ अभिभावक सहित विद्यालयमा आउने भनि सुचना सुनाएँ।
भोलिपल्ट छात्रवृत्ति वितरणका लागि अभिभावक र सबै बिद्यार्थीहरुलाइ एक ठाउँमा राखि वितरण गर्न लागेको छात्रवृत्तिको बारेमा अभिभावकलाइ बुझाउदै पालैपालो नाम बोलाएर छात्रवृत्ति रकम खाम बन्दि गरी प्रत्येकको हातमा राखिदिँए।अभिभावकको उपस्थिति कम थियो। अभिभावक नआए पनि बिद्यार्थीले पाउने रकम उनिहरुकै जिम्मा लगाएँ। लगभग सबै बाडेर सकियो। पालैपालो सबै कोठाबाट बाहिर निस्के । तर एउटा बिद्यार्थी अन्तिम बेन्चमा निरास मुद्रामा बसेको बसेको थियो। मै के भयो ? साथीहरु त गैसके ।तिमी किन यहाँ बसिरहेका छौ? उसले मलिन आवाजमा भन्यो- मिस मेरो नामको पछाडीको थर परिवर्तन गरेर ‘ नेपाली’ राखिदिनुस न है ? अनि मैले सोधेँ- ” किन बाबु,आफ्नो थर त बदल्न सकिदैन।बाउ बाजेको जेरहनछ ,हामी सबैको त्यहि रहन्छ।” उसले फेरी भन्यो त्यस्तो होइन मिस आखिर म पनि नेपाली नै त हुँ। मेरो घरमा पनि मुस्किलले एकछाक भात पाक्छ। मेरो चप्पल पनि त फाटेको छ, हजुरले जुत्ता लगाएर आउ भन्नु हुन्छ। कस्ले किनिदिन्छ मलाइ जुत्ता?।”
त्यसैले मेरो थर अब फेरिदिनुस मिस, मलाइ पनि त्यो छात्रवृत्तिको जरुरत छ। म भावुक, नतमस्तक भएँ। आँखा रसाए। कतिबेला आँसु टपक्क खस्यो थाहै पाइन ।
